Dlaczego terapia nie działa? Niespecyficzne bóle mięśniowo – powięziowo – stawowe.

W praktyce fizjoterapeutycznej coraz częściej spotykamy się z sytuacją, kiedy mimo poprawnej diagnozy i zastosowanych metod terapeutycznych pacjent nie czuje poprawy lub jest ona krótkotrwała. Pacjent zgłasza nawroty dolegliwości, bóle są wędrujące, raz ból pojawia się w ręce, innym razem w nodze i kręgosłupie. Fizjoterapeuta nie jest w stanie odnaleźć konkretnego wzorca bólu, który wskazywałby na problem ortopedyczny czy przeciążeniowy. W takim wypadku, często podczas wywiadu dowiadujemy się, że pacjent ma problemy ze snem, często czuje się zmęczony, cierpi na braki pamięci i słabą koncentrację, ma objawy zaburzeń trawienia lub zaburzenia hormonalne lub powtarzające się stany zapalne.

W atlasie anatomicznym, narządy wewnętrzne, mózg, układ oddechowy czy układ ruchu czyli stawy, mięśnie, więzadła, powięzi, wszystkie te struktury opisane są osobno. Nie znajdziemy w nim wzmianki o emocjach, co najwyżej w opisie układu limbicznego. Jednakże wiemy już, że te układy, części naszego ciała nie są oddzielnymi strukturami, przeciwnie – są powiązane ze sobą i tworzą całość. Podobnie jak dusza, emocje, ciało i umysł również funkcjonują jako całość, choć na potrzeby nauki, religii czy filozofii omawiamy je osobno. Jednakże, aby postawić dobrą diagnozę, wywiad musi obejmować wszystkie obszary egzystencji człowieka.

Warto zauważyć, że opis naukowy organizmu człowieka i jego funkcjonowania na przestrzeni lat ulega zmianom. Jeszcze do niedawna sądzono, że emocje nie mają żadnego wpływu na ciało, nic nie wiedziano o powięziach czy też o tym, że przyczyną depresji może być nieprawidłowa flora bakteryjna jelit. Jednakże nasze wewnętrzne doświadczenie siebie samych jest na pewnym poziomie niezmienne, dlatego tak ważne jest, żeby nauczyć się czerpać wiedzę o swoim organizmie również z medytacji oraz samoobserwacji. Wygląda na to, że myśl Sokratesa: „Poznaj samego siebie, a stanie przed tobą otworem cały świat” wciąż jest aktualna i dotyczy każdego z nas.

Fizjoterapeuta, choć teoretycznie zajmuje się tylko układem ruchu musi mieć wiedzę o tym, w jaki sposób zaburzenia innych układów, braki witamin oraz minerałów, mogą wpływać na kondycję tkanki miękkiej, stawów oraz kości.

Poniżej omówię czynniki jakie na nie wpływają:

= zaburzenia gospodarki hormonalnej.

Typowe objawy niedoczynności tarczycy to: kurcze mięśni, osłabienie siły mięśniowej, sztywność i bóle mięśni. Ponadto w chorobie tej występuje przewlekłe zmęczenie, nietolerancja zimna, suchość skóry, nadpobudliwość, zaburzenia menstruacji, patologiczna utrata wagi. Objawy te w sposób oczywisty pokazują wpływ hormonów tarczycy na kondycję tkanki miękkiej. Warto wiedzieć, że lit (stosowany między innymi w leczeniu choroby dwubiegunowej) obniża aktywność wydzielniczą tarczycy, natomiast hormonalna terapia zastępcza podwyższa ją. „Oznacza to, że pośrednio lit może wpływać negatywnie na aktywność punktów spustowych, zaś estrogen może działać pozytywnie (Simons, Travell i Simons 1999, Sonkin 1994, Bocheta i wsp.1991).”

Wiemy również, że wysoki poziom kortyzolu we krwi, który to hormon jest wydzielany w reakcji na stres psychiczny, jak również fizyczny (zbyt intensywne treningi, ciężka praca fizyczna), ma silny wpływ na powięź, która reaguje na ten organiczny związek chemiczny tak, jak wełniany sweter reaguje na pranie w wysokiej temperaturze, czyli staje się sztywna i ciasna.

Innym hormonem, na który należy zwrócić uwagę jest prolaktyna, którego wysoki poziom również może upośledzić możliwości regeneracyjne powięzi, mięśni i więzadeł.

Brak równowagi hormonalnej powoduje zachwianie sekrecji neurotransmiterów (serotonina, dopamina, GABA) odpowiedzialnych za nasze samopoczucie, dlatego depresja często współwystępuje z opóźnioną reakcją tkanki miękkiej na działania manualne. Innym objawem nierównowagi hormonalnej w organizmie są zaburzenia snu (wydzielanie melatoniny), które bardzo często występują u osób opornych na działania fizjoterapeutyczne.

= choroby układu pokarmowego.

Obecnie cukrzyca jest uznana za jedną z chorób cywilizacyjnych. Warto pamiętać, że nie rozwija się ona w ciągu miesiąca, ale potrzeba wielu lat życia w stresie, braku ruchu i niewłaściwej diety, żeby otrzymać pełnoobjawową cukrzycę. Jednak ataki hipoglikemii (niski poziom cukru we krwi) mogą pojawić się zanim złe wyniki laboratoryjne potwierdzą tę chorobę. Do objawów hipoglikemii należą: przyspieszone bicie serca, pocenie się, drgawki, irytacja, wzmożony niepokój. Ostry atak może spowodować zaburzenia widzenia, nerwowość, problemy z myśleniem i mową, a nawet omdlenia. Nie lekceważmy tych objawów, szczególnie jeśli występuje tendencja do nieregularnego spożywania posiłków i odczuwamy dużą irytację, złość a nawet rozpacz kiedy jesteśmy głodni. W przypadku hipoglikemii, kiedy jesteśmy głodni, jesteśmy „wściekle głodni”. To objawy zaburzeń w gospodarce cukrowej, a co za tym idzie wytwarzaniu energii w naszym organizmie.

Organella, które są fabrykami energii w organizmie człowieka to mitochondria. To one przetwarzają węglowodany i tłuszcze na adenozynotrójfosforan (ATP), który jest niezbędny do pracy, przede wszystkim, mózgu, mięśnia sercowego, wątroby i mięśni. W tych właśnie tkankach występuje najwięcej mitochondriów i to one pierwsze odczuwają deficyt energii w naszym organizmie.
Jak wiemy, podczas snu metabolizm oraz krążenie krwi zwalnia. Oznacza to mniejszą ilość energii w mózgu i w tkankach miękkich (powięzi, mięśnie), na co mózg reaguje głodem i wybudza nas ze snu, powięź oraz mięśnie stają się sztywne i pojawia się ból. Wszyscy znamy sztywność, poranną ale jeżeli jej przyczyną jest deficyt energetyczny, sztywności towarzyszy ból.

Zespół jelita drażliwego, drożdżyca, nietolerancje pokarmowe będą również współwystępowały z problemami bólowymi tkanki miękkiej.

= przewlekłe stany zapalne takie, jak: powtarzające się infekcje bakteryjne, ropień zęba, zapalenie zatok przynosowych, infekcje układu moczowego i inne, mogą być czynnikami utrwalającymi punkty spustowe podobnie jak choroby wirusowe, grypa czy wirus opryszczki.

= Przewlekła Choroba Obturacyjna Płuc (POCHP), alergia wziewna, przewlekły katar i kaszel powodują powtarzającą się nadaktywność pomocniczych mięśni oddechowych, mięśni szyi, barków, brzucha i klatki piersiowej, a co za tym idzie – trwale zwiększone napięcie w tym obszarze. Alergie pokarmowe i infekcje pasożytnicze powodują osłabienie układu immunologicznego i są czynnikiem utrwalającym punkty spustowe.

= napięcie nerwowe czy niepokój jest przyczyną nadaktywności nerwowego układu autonomicznego powodującego wzrost tętna, ciśnienia krwi, napięcia mięśniowego, przyspieszenie oddechu i metabolizmu do poziomu przekraczającego uzasadnione potrzeby. Trwale podwyższony tonus mięśniowy, jeśli utrzymuje się wiele miesięcy powoduje zmiany strukturalne w mięśniach. Włókna mięśniowe ulegają sklejeniu, występuje sztywność mięśni ich skrócenie, a po wielu latach mogą one ulec zwłóknieniu lub zwapnieniu. Chociaż nie zawsze kontrolujemy emocje bądź nasze samopoczucie, możemy świadomie pracować z napięciem mięśniowym i po odpowiednim treningu je regulować. Znane są obecnie badania, które mówią, że rozluźnienie napięć mięśniowych ma bezpośredni wpływ na redukcję napięcia nerwowego. „Jeżeli nie posiada się tej umiejętności, jest się na łasce i niełasce emocji, co może prowadzić do przewlekłego bólu, zarówno emocjonalnego jak i fizycznego ( Jacobson 1964).” Warto zdać sobie sprawę, że mięśnie przewlekle napięte są w stanie ciągłej gotowości do akcji i nie odpoczywają nawet w nocy, nic więc dziwnego, że po jakimś czasie pojawia się ból w najmocniej obciążonych okolicach. Najbardziej znaną metodą pracy z napięciem mięśniowym jest trening Jacobsona. Korzystanie z niego jest o tyle łatwe, że można znaleźć ten trening w internecie i rozpocząć samodzielnie praktykę. Jednakże trzeba pamiętać, że umiejętność świadomego rozluźniania napięć uzyskamy dopiero po kilku miesiącach regularnej praktyki. Inne ćwiczenia redukujące napięcie mięśniowe to ćwiczenia Lowena, mindfulness czy też ćwiczenia TRE (Trauma Release Excercises).

= biochemia.

Każda tkanka w naszym organizmie, żeby mogła pracować, potrzebuje odpowiedniego pokarmu. Podobnie jest z tkanką mięśniową, powięzią, stawami. Przede wszystkim potrzebują one energii ATP, dlatego konieczne jest, żeby nasze mitochondria, o których wspominałam powyżej, były w dobrej formie. Czego potrzebują mitochondria żeby mogły wytworzyć energię?
Organizm człowieka pozyskuje ATP na kilka różnych sposobów, jednak najważniejszym, a jednocześnie najwydajniejszym jest metabolizowanie kwasów tłuszczowych, co przebiega według następującego schematu:

beta – oksydacja kwasów tłuszczowych + łańcuch oddechowy + cykl Krebsa = ATP

Aby ten proces mógł zaistnieć konieczna jest odpowiednia ilość następujących mikroskładników odżywczych takich, jak:

wit B1, FAD (ryboflawina, witamina B2), NADH (niacyna, witamina B3),

koenzym Q10,

L-karnityna (jako transporter kwasów tłuszczowych z oraz do wnętrza mitochondriów)

cysteina (jako prekursor glutationu), kwas alfaliponowy

żelazo, siarka, magnez, mangan, miedź, cynk, selen

aminokwasy cysteina, glutamina i glicyna (jako materiał budulcowy do produkcji glutationu).

Ponadto dla prawidłowego funkcjonowania tkanki miękkiej konieczne są witaminy B1, B2, B6, B12, C, kwas foliowy oraz wapń, żelazo, magnez, potas i cynk. Warto wiedzieć, że antykoncepcja doustna obniża poziom witaminy C i B6. Podobnie inne leki (np. przeciwgruźlicze, antydepresanty, kortykosteroidy) mają wpływ na poziom witamin i minerałów w naszym organizmie.

Poniżej przedstawiam użyteczne normy testów laboratoryjnych:

	Mężczyźni	Kobiety
Ferrytyna	50 ng/ml	50 ng/ml
Wit B1 (tiamina)	4,0 ncg/l	4,0 ncg/l
Wit B6	5.4 – 6,7 ncg/l	2,0 -2,8 ncg/l
Wit B12	350 ncg/ml	350 ncg/ml
Wit D	32 ng/ml	32 ng/ml
Folian w surowicy	5,4 mg/ml	5,4 mg/nl
Wapń w surowicy	8,5 – 10,6 mg/dl	8,5 – 10,6 mg/dl
Magnez w surowicy	1,8 – 3,0 mg/dl	1,8 – 3,0 mg/dl
Potas w surowicy	3,5 – 5,2 mmol/l	3,5 – 5,2 mmol/l
Wit C	0,4 – 2,0 mg/dl	0,4 – 2,0 mg/dl

W przypadku przewlekłego bólu mięśniowo – powięziowo – stawowego warto rozważyć suplementację, poprzez dietę lub w formie tabletek, następujących substancji: glukozamina, karnityna, leucyna, kreatyna, siarczan chondroityny.

Reasumując, gdy jakiekolwiek zaburzenia równowagi chemicznej lub hormonalnej zakłócają metabolizm mięśni, pozbycie się punktów spustowych może być problematyczne. Należy wtedy zwrócić uwagę na następujące choroby/zaburzenia: niedoczynność tarczycy, niski poziom testosteronu, niski poziom estrogenów, wysoki poziom prolaktyny, wysoki poziom histaminy lub homocysteiny, duży i/lub przewlekły stres, hipoglikemię, anemię, przedłużone karmienie piersią, wysoki poziom kwasu moczowego we krwi (urykemię – dna moczanowa, która atakuje stawy śródstopno-paliczkowe paluchów). Również fibromialgia, zespół przewlekłego zmęczenia, zespół jelita drażliwego, endometrioza są objawem zaburzeń ogólnoustrojowych, które mogą obejmować zaburzenia odżywienia i funkcjonowania tkanki miękkiej, czego objawem jest uogólniony, nawracający ból mięśni, powięzi i stawów. W takim wypadku fizjoterapia będzie działaniem pomocniczym obejmującym dezaktywację punktów spustowych oraz reedukację oddechową, zwiększenie świadomości napięć mięśniowych i ich powiązania z emocjami, naukę relaksu i odprężenia. Wysiłek pacjenta powinien być skierowany przede wszystkim na leczenie choroby podstawowej, psychoterapię, jeśli jest potrzebna, oraz uzupełnienie braków minerałów i witamin.

Trening Jacobsona w 16 krokach:

1. Przedramiona	9. Odcinek lędźwiowo – krzyżowy pleców
2. Ręce	10. Odcinek piersiowy pleców i kark
3. Ramiona, barki	11. Wierzchołki barków
4. Golenie	12. Tył szyi
5. Stopy	13. Głowa i skronie
6. Uda	14. Szczęka i przód szyi
7. Pośladki, biodra	15. Jama ustna i język
8. Brzuch, klatka piersiowa	16. Czoło i oczy

Bibligrafia:

„Terapia punktów spustowych. Praktyczny podręcznik” – Clair Davis, Amber Davis,
„Masaż leczniczy, bóle głowy i górnego odcinka kręgosłupa” – Leon Chaitow, Sandy Fritz
„Medycyna mitochondrialna” – Bodo Kukliński
„Dlaczego zebry nie mają wrzodów – Robert Sapolski
„Hashimoto. Jak pozbyć się objawów i odzyskać zdrowie” – Izabela Wentz